«QuestNet» ЖЕЛІЛІК МАРКЕТИНГІ – ХАРАМ БИЗНЕС
Жалпы, желілік (сетевой) маркетингтің үкімі қандай? Әсіресе, солардың ішіндегі «QuestNet» желілік маркетингінде жұмыс істеуге бола ма? Дастан, Алматы қаласы.
Әлемде желілік маркетингтің алуан түрі кездеседі. Олардың әрқайсысының өзінше жұмыс істеу жобасы мен шарттары бар. Сондықтан, олардың барлығына жалпылай үкім беру, әрине, қиын. Ал Қазақстанда соңғы жылда кеңінен өріс алған «QuestNet» желілік маркетингіне келер болсақ, оның жұмыс істеу жобасы мынандай:
Кімде кім осы жұмысқа кіргісі келсе, әуелі аталмыш компания-ның шектеулі санмен ғана шығатын коллекциялық бір затын (ең арзаны 670 $) алуы шарт. Сосын өзінің оң жағына бір адамды, сол жағына бір адамды компания өнімін алғызу арқылы тіркейді. Ол екі адам да екі, екі адамнан тіркеткізеді. Осылайша тізбектеле отырып, классикалық пирамида кестесі бойынша төмен қарай өсе береді. Компания түскен ақшаның белгілі бір мөлшерін пирамидадағы адамдарға беріп отырады. Егер осы желілік биз-неске кірген адам соңынан алты адам тіркеткен жағдайда, онда оған компания 250 доллар береді. [null]
Көптеген ислам ғұламалары «QuestNet» желілік маркетингінің жұмыс істеу кестесі мен жобасын сараптай келе оған «харам» деп пәтуа шығарған. Мысалы, Мы-сырдағы әл-Азһар университетінің Ислам экономикасы бойынша профессоры, ғалым Хусайн Шаххата, Катар мемлекеті уни-верситетінің Ислам шариғаты факультетінің профессоры Әли Мұхиддин сынды көптеген ислам ғұламалары мен Сауд Арабиясы-ның Пәтуа комитеті желілік марке-тингтің жұмыс жасау жобасына «харам» деп пәтуа шығарған. Біз де аталмыш пәтуаларды ескере отырып, Қазақ-стандағы «QuestNet» желілік мар-кетингінің жұмыс істеу жобасын сараптай келе оған «харам» деген үкім шы-ғарып отырмыз. Оған дәлеліміз:
Біріншіден, «QuestNet» компа-ниясының саудаға ұсынған өнім-дерінің барлығы толықтай халал емес. Онда христиан поптарының суреттері салынған алтын бұйым-дар және ислами емес түрлі діни рәміздер мен ер кісілерге арналған алтын қол сағаттар да бар. Ал ол бұйымдарды өзің алмағаныңмен сенен кейін тіркелетін жүздеген, тіпті мыңдаған адамдардың біреуі алған жағдайда, одан түсетін пайданың бір мөлшерін компания сенің кірісіңе кіргізеді. Ал исламда табысыңа харам араластыру да – харам.
Екіншіден, «QuestNet» компа-ниясының саудаға ұсынған өнім-дері санаулы ғана санмен ар-найы шығарылатын коллекциялық бұйымдар. Ал ондай өнімдердің ешқашан шынайы бағасын анық-тау мүмкін емес. Көп жағдайда коллекциялық бұйымдардың зат-тық құны емес, онда бейнеленген мәшһүр адамдардың, тарихтағы белгілі оқиғалардың, киелі жер-лердің беделі сатылады (Мы-салы, Рим папасының бейнесі, 2008 жылғы олимпиада белгісі, т.б.). Қысқасы, компания коллекциялық заттарға ойларына келген бағасын қоя алады. Ал Ислам дінінде бұйымды өзінің нарықтағы шы-найы бағасынан аса қымбатқа сату – харам. Шариғат терминінде нарықтағы шынайы бағасынан аса қымбатқа сату «Әл-ғабнул-фахиш» (әл-Ғабнул-фахиш – Заттың на-рықтағы негізгі құнынан аса қымбат бағаға сатылуы. Сағди Әбу Жәйб, Әл-Қамусул-фиқһи луғатан уа фиқһан, Сирия, «Дарул-фикh» баспасы, 1998ж.),– делінеді.
Үшіншіден, сауда-саттықта негізгі мақсат – төленген ақшадан белігілі бір заттың қарымын қайтару. Саудада тауар негізгі мақсат болмаған жағдайда, Ислам бойынша ондай сауда анық харамға жатады. Ал бұл жүйеде негізгі мақсат тауар емес, желіге өзіңнен кейін тіркелетін адамдардың төлейтін ақшасынан түсетін белгілі мөлшердегі пайданы көздеу. Яғни, бір затты алған кезде сол зат үшін емес, компанияға тіркелу үшін ақша төлейсің. Компанияға тіркелер кезде негізгі мақсат – тауар емес, бизнес деп түсіндіріледі. Тіпті, заттар кешіккен жағдайда: «Затым қайда?» деп сұраған адамдарға шақырушы адам тарапынан: «Зат үшін жүрсің бе? Затты емес, бизнесті ойлау керек!»– деген уәж айтылады. Сөзіміз дәлелді болу үшін айта кетейік, бізден осы істің харам-халалдығын сұрап келген «QuestNet» желілік маркетингінде қызмет істейтін адамдардың кейбіреуі әлі күнге дейін өздері ақшасын төлеп, тапсырыс берген заттарын неше ай өтсе де ала алмаған. Және оны уайымдап жүрген олар жоқ. Себебі, мақсат – тауар емес, басқа тіркелген адамдардың есебінен түсетін пайда!
Ал енді алған нәрсең мақсат болмаса, ақша не үшін төленеді? Сенен кейін тіркелетін мыңдаған адамдар да не үшін төлемек?! Сондай-ақ, егер бұл сауда-саттықта тауар негізгі мақсат болмаса, онда ертең сенен кейін жүздеген, тіпті мыңдаған адам тіркелген жағ-дайда, сенің есебіңе келіп түсетін ақшаны нендей ісіңмен, қандай еңбегіңмен таптым демексің? Адамдарға бірінші кезекте қажет емес, тіпті өмір сүру деңгейлеріне сай емес әртүрлі коллекциялық қымбат тауарларды түрлі жол-дармен қызықтырып сату арқылы ел экономикасына қандай үлес қосасың? (пайдасын былай қой-ғанда, тигізетін залалына тө-меніректе арнайы тоқталамыз).
Осы жерде, «тіркелген адам төлеген ақшасының қарымында қандай да бір тауар, алтыннан жасалған бұйым алады ғой» деген қарсы уәж айтылуы мүмкін. Ал оларға берер жауабымыз: «Егер бұл компанияға тіркеліп, ары қарай жұмыс жасау үшін компанияның қандай да бір өнімін сатып алу шарты болмағанда, сізге бірінші кезекте қажет емес, нарықта шынайы құны белгісіз және жеткізіп бергені үшін 60 доллар қосымша ақша төленетін осындай удай қымбат коллекциялық тауарды сатып алар ма едіңіз?» Бұған, әрине, «Жоқ» деп жауап бересіз. Ендеше, тауар – мақсат емес. Бізге келіп осы істің харам-халалдығын білгісі келген кейбір студенттер берген ақшаларының қарымы ретінде «жеңілдіктері бар саяхат карточкаларын» алғандықтарын, ал ондай карточкалардың өте пайдалы екенін алға тартты.
Оларға: «Сол «саяхат карточ-каларын» алар кезде ұшаққа мініп саяхат жасауға жағдайың бар ма еді?»– деген сауал қойылды.
Олар: «Әрине, жоқ. Бірақ, болашақта байып жатсақ, қыды-рамыз да»,– деген жауап қайырды.
Демек, тауарды сатып алған сәтте сенің ондай карточкаға қажеттілігіңнің болмағаны ғой. Ендеше, «QuestNet» желілік мар-кетингінде тауар мақсат емес.
Төртіншіден, «QuestNet» желі-лік маркетингінде – алдау, арбау, адам санасына түрлі жолдармен әсер ету бар. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.):
من غشنا فليس منا
