Жалпы, адамды қылмысқа не итермелейді? Әрине, себептері көп. Соның негізгілеріне тоқталып өтейік.
Біріншіден, әділетсіздік. Көп адам әділдік таппай, сарсаңға түседі. Еш жерден қайыр болмаған соң, әділдікті өзі орнатуға тырысады. Мұның соңы қылмысқа әкеп соғуы мүмкін. Бұл жердегі әділдікті түрлі жағынан қарастыруға болады. Мәселен, жұмысшы өз еңбегінің дұрыс бағаланбағанына наразы. Жұмысберуші өзін қанап отыр деп есептейді. Айлықты уақтылы бермеуі мүмкін. Мұның бәрін әділетсіздік деп санаған әлгі адам бір күні жұмысберушінің мүлкіне қол салуы ықтимал. Яғни, ұрлыққа барады. Қылмыс орын алады. Немесе әлдекім бір адамдардан зәбір көріп жүруі мүмкін. Оны мазақ қылады, ақша бопсалайды (жасөспірімдер арасында жиі орын алатын жағдай). Зәбір көруші бұл туралы ешкімге айта алмайды, ішке кек толады. Моральдық-психологиялық қысым, бәлкім материалдық қысым да қосылып, өз-өзіне есеп беруден қалады. Бәрінен құтылу үшін өз-өзіне қол жұмсайды немесе зәбір көрсетушілерге шабуылдайды. Салдарынан қылмыс орын алады. Сол сияқты өзінің күші жетпегендерге басқаша іс-қимылмен жауап беру, қасақана мүлкіне, жұмысына зиян келтіру т.б. жағдайлар орын алып жатады. Әділдік іздеу кей жағдайда кек қууға әкеп соғады. Немесе сол сияқты әрекеттерге. Мәселен, Жамалиев ісін алайық. Тоқалына — бір ұлының анасына өзге біреудің көз сүзіп жүруін ол әділетсіздік санаған болуы керек. Содан одан өз бетінше есеп айырыспақ болды, бетін қайтару әрекетін жасады. Салдарынан ауыр қылмыс орын алып, Жамалиев барлық дүние-мүлкінен айырылып қана қоймай, 13 жылға бас бостандығынан айырылды.
Екіншіден, мәжбүр болу. Иә, қылмысқа кей адамдар мәжбүрліктен барады. Әсіресе парақорлық, сыбайлас жемқорлық жағдайында. Тірлігін бітіре алмаған кейбіреулер лажсыздан лауазымды адамдарға пара беруге мәжбүр болады. Сол сияқты қызметке ірі көлемде пара беріп тұрған азаматтар да сол қаржының орнын толтыру мақсатында өз қызметтерін асыра пайдалануы ықтимал. Осының бәрі айналып келгенде қылмыс болып саналады. Одан бөлек, біреуді алдау, қорқыту немесе басқа да жағдайлар негізінде қылмысқа айдап салу фактілері де кездеседі. Біреу сүйгені үшін қылмысқа баруға мәжбүр, тағы біреуге өзін немесе жақынын қорғау үшін қолын былғауға тура келеді.
Үшіншіден, тұрмыс тауқыметі. Жұмыссыздық, күн көрістің қиындығы кейбіреуді қылмыс жасауға итермелейді. Өйткені, өмір сүрудің басқа жолын таппаған. Ұрлық, алаяқтық, қарақшылық әрекеттерінің көпшілігі осындайдан туындаса керек. Өкінішке қарай, кейін бұл әрекет көп жағдайда әдетке айналады, қылмыстарын тоқтата алмай қалады. Жоғарыда айтып өткеніміздей, бізде жұмыссыздық деңгейі төмен, халықтың әл-ауқаты жақсы деген мәлімет жалған болса керек. Әйтпесе, адамдар бастарын қатерге тігіп қылмысқа бармайтын еді. Иә, қылмыстың артында жаза барын бәрі де біледі. Ұсталып қалған жағдайда, ұзақ жылдарын темір тордың арғы жағында өткізулері мүмкін екендіктерін түсінеді. Солай бола тұра қылмыс жасайды. Демек, тұрмыс ауыртпалығы соған итермелейді.
