Арабтар бай, қазақтар неге кедей? Біздің елде де мұнай бар емес па?

Question

Қазақстан әлемдiк саудаға – мұнай өнiмiн шығарушы ел және бұл өнеркәсiп еліміз экономикасының жетекшi секторы болып та­былады. 2001 жылы өнеркәсiп өндiрiсiнiң 44,3 пайызы осы саланың үлесiне тидi. Барланған шикізат қоры бойынша елiмiз әлемде 13-ші орындамыз. Дәл қазір 250-ден астам мұнай-газ кенiштерi жұмыс істеп тұр. Көбi республиканың батыс өңірінде орналасқан. Мұнда 1 млрд. тоннадан астам мұнай қоры бар. Республикада мұнай-газ сала­сын “Қазақойл” ұлттық мұнай компаниясы мен “Мұнай және газ та­сымалы” ұлттық компаниясының бiрiгуi нәтижесінде пайда болған “ҚазМұнайГаз” ұлттық компаниясы басқарады. Қарашығанақ – мұнай-газ конден­са­ты игерілетін әлемдегі ең ірі кен орындарының бірінен саналады. 280 шаршы шақырым аумақты алып жат­қан кен орнында 1,2 миллиард тонна мұнай және конденсат, 1,35 триллион текше метр газ шоғырланған. Осы мол қазынаны игеруді төрт ірі шетелдік компания: Ұлыбританияның Би Джи Групп (үлесі 32,5%), Италияның Эни (32,5%), АҚШ-тың Шеврон (20%) және Ресейдің ЛУКОЙЛ (15%) компаниялары жүзеге асыруда. Олар “ҚПО б.в.” консорциумына біріккен.

Арабтар бай, қазақтар неге кедей? Біздің елде де мұнай бар емес па?

 

Answer 1

– Рашид Хасенұлы, еліміздің мұнай-газ саласы қанша адамды жұмыспен қамтып отыр? 
– Статистикаға сүйенсек, нақты мұнай өндіру ісімен 50 мыңнан астам адам шұ­ғылданады. Ал мұнайға қызмет көрсету са­ласында 1 мұнайшыға 5 адамнан келеді. Бұл саланың тікелей өндірістен басқа да маша­қаттары көп қой. Яғни, ғылыми-зерттеу жұ­мыстары, құрылыс нысандары, ас-суы, логистика, бұрғылау, скважинаны дамыл-дамыл жөндеу жұмыстары, жерасты жөн­деу, құрал-жабдықтар жеткізу сынды осы секторға қатысты қыруар жұмысқа 300 мың­нан астам адам тартылып отыр. 

300 мың адамның отбасы бар дейік, әрқай­сының жоқ дегенде 2-3 баласы бар. Яғни, 1 миллион 200 мыңнан астам адам мұнай-газ секторының арқасында ел қатарлы ең­бек етіп, отбасын асырайды деген сөз. Осы аза­маттар Үкіметке алақан жаймай, кері­сін­ше, өзі салық төлеп, елдің дамуына, ны­ға­юы­на үлес қосып жатыр деп айта аламын.

– Халық арасында «Мұнайы көп араб неге бай, қазақ неге кедей?» деген әңгіме жиі айтылады. Осыған қатысты не айтар едіңіз?

– Сауд Арабиясы мен Қазақстанның мұнай секторын салыстыру қиын. Екеуінің ерекшелігін санамалап берейін.

Comments

БІРІНШІДЕН, қаражатын құйып, пайдасыз жатқан кеніштерімізден шикізат өндіріп, оны сатып, бізге салық төлеп отыр.

ЕКІНШІДЕН, отандастарымызға өзінің компаниясынан жұмыс беріп отыр.

ҮШІНШІДЕН, басқа да қазақстандық компаниялардың дамуына үлкен үлес қосып отыр. Солардың вахталық қалашықтарын салатын құрылыс компаниялары бой көтерді. Солардың қағазын тасып, ас-суын тасып, мұнайын тасып, қаншама адам жұмыс тапты.

Құрылыспен айналысу да бірден бола салған жоқ. Сол жұмыстардың арқасында елімізде дүниежүзілік бәсекеге қабілетті екі-үш жобалау институты бой көтерген. Инвесторлар қазақстандық құрылыс компанияларына, жобалау институттарына тапсырыс береді. Дегенмен, инвесторлар әрқайсысымен жеке-жеке жұмыс істегісі келмейді. Берілген тапсырманы толығымен орындап, «кілтін тапсыратын» компания іздейді. Ол компаниялар жобалауды да, құрылысты да өзі атқарып шығуға тиіс. Сол себепті, біздің компаниялар осындай EPS компанияларға айналысуға тырысты.

Мұның сыртында, инвесторлар мұнайгаз секторын дамытқаннан кейін логистика жолға қойыла бастады. Қазақ қарамайы құбыр арқылы да, теміржол арқылы да, танкер арқылы да, авткокөлік жолдары арқылы да тасымалданады. Сол үшін де логистикамен айналысатын ірі компаниялар құрылды. Біздің мұнай Еуропаға жеткенше бірнеше елдің шекарасынан өтеді. Соның бәрін мүлтіксіз атқару үшін логистиктер дипломат болуға тиіс. Мұнай өтетін мемлекеттердің заңын жетік білуі керек. Сонымен қатар, сол елдегі жалпы ахуалдан хабардар болуға тиісті. Демек, мұнайгаз секторының дамуы, инвесторлардың келуі қазақ жастарының білімге деген құштарлығын оятып жатыр. Яғни, инвесторлардың Қазақстанның экономикалық дамуы ғана емес, интеллектуалдық дамуына қосқан үлесін мойындауымыз керек.

Біз бұрын-соңды мұнайгаз саласымен айналысып көрмегендіктен, бұл салада маман әзірлемек түгілі, қандай мамандар қажет екенін де мардымсыз білетінбіз. Бұл тұрғыда инвесторлар қазақ жастарының білім алуына, мұнайгаз маманы болуына жағдай туғызды.

«1 млн 200 мыңнан астам адам мұнайдан нәпақасын тауып отыр»

…Статистикаға сүйенсек, нақты мұнай өндірумен 50 мыңнан астам адам шұғылданады. Ал мұнайға қызмет көрсету саласында 1 мұнайшыға 5 адамнан келеді. Яғни, ғылыми зерттеу жұмыстары, құрылыс нысандары, ас-суы, логистика, бұрғылау, скважинаны дамыл-дамыл жөндеу жұмыстары, жер асты жөндеу, құрал-жабдықтар жеткізу… сынды осы секторға қатысты қыруар жұмысқа 300 мыңнан астам адам тартылып отыр. 300 мың адамның отбасы бар дейік, әрқайсының 2-3 баласы жоқ дегенде бар. Яғни, 1 миллион 200 мыңнан астам адам мұнай-газ секторының арқасында ел қатарлы еңбек, отбасын асырайды деген сөз. Осы азаматтар үкіметке алақан жаймай, керісінше өзі салық төлеп, елдің дамуына, нығаюына үлес қосып жатыр деп айта аламын.

«Араб мұнайы мен қазақстандық мұнайдың айырмашылы қандай?»

«Мұнайдың үстінде отырған араб — бай, қазақ неге кедей?» деген жалған патриоттық ұранның бар екені рас. Біріншіден, араб мұнайының тарихына көз жүгірту керек. Араб елдерінде мұнай табылып, пайдаланыла бастағанына 100 жылға жуық уақыт өтті. Олар ондаған жылдар бойы жинаған тәжірибесінің арқасында шикізатты кәдеге жаратып отыр. Бұл – бір деп қойыңыз.

Екіншіден, қазақтың өз қолымен мұнай өндіре бастағанына жиырма-ақ жыл болды. Бұл салада білетінімізден білмейтініміз көп. Кеңес кезінде мұнайгаз секторына қатысты шешімдердің бәрі Мәкеуде қабылданды. Сол кездегі геологиялық деректер, инженерлік шешімдер барлығы Ресейдің архивында қалды. Қазақстанда білікті мамандар дайындау түгілі, мұнай өндірісінің толық циклын қамтитын үрдіс те болмаған. Толық цикл деп отырғаным — шикізаттан бастап, жанар-жағармай сатуға дейінгі аралық.

Араб елдеріндегі, АҚШ-тағы сияқты тарихы терең компаниялар кеніштерді ондаған жылдар бойы зертегеннен кейін ғана онсыз да жердің бетіне жақын орналасқан, химиялық құрамы оңай шикізаттан пайда көрді. Олар геологиялық барлаудан бастап, барлық өндіріс жүйесін өздері жасады, тәжірибе жинақтады. Ал бізде мұның бірде-бірі болмағанын жоғарыда айтып өттік.

Қазақ қарамайының тарихында қазақтар немен шұғылданды? Ең алдымен кеніштерді ағылшындар тапты, одан кейін патшалық Ресей қожайын болды. Қазақтар солардың бұйрығына бағынып, шикізатты шелектеп тасып, қара жұмыс атқарды. Кеңес кезінде мұнайгаз секторын зертеген ғылыми база да болған жоқ. Басқару ісін Мәскеу түгелдей өз қолында ұстады. Қорыта айтқанда, геологиялық барлаудан бастап, өндірістің толық циклын өзі жасаған елдерде мұнайдың өзіндік бағасы төмен болуына бұл да ықпал етеді. Арабтар 8-10 доллар арзан мұнайды соның арқасында алып отыр.

Үшіншіден, геосаяси және географиялық ахуалды есепке алу керек. Қазақстанның теңізге шығатын мүмкіндігі жоқ. Қытай мен Ресейдің ортасындамыз, бір жағымызда мұнайы көп Иран орналасқан.

Төртіншіден, Қазақстанның мұнайы өте тереңде орналасқан…