Субсидия: оны қалай алуға болады?
Кәсіпкерлерден бизнесін дамытуға не кедергі екендігін сұрағанда олар көбіне банктік ставкалардың тым жоғарылығын алға тартады. Әйтсе де, мемлекет банктерден сыйақы ставкасын төмендетуді талап ете алмайды. Өйткені, банктер – нарық құралдары. Олар бәсекелестік ортада жұмыс жасайды, сондықтан қызметінің бағасын өздері белгілейді.
Атап айтқанда, банктік ставка, яғни банктік мөлшерлеме инфляция деңгейінен, банктің өзі тартқан ақшасының құнынан, сол сияқты банктердің несиелеу барысында мойнына жүктейтін тәуекел көрсеткішінен тұрады.
Бірақ, мемлекет ел экономикасы үшін аса маңызды жобаларды жүзеге асыру үшін берілетін несиелер бойынша пайыздық мөлшерлеменің бір бөлігін өтеп бере алады. Бұл шара пайыздық мөлшерлемені субсидиялау деп аталады және ол қазір әлемнің көптеген елдерінде экономиканың басымды секторындағы өнім өндірушілерге көмек көрсету барысында кеңінен қолданылуда. Қазақстанда қазір субсидиялар ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеумен айналысатын кәсіпорындар үшін бөлінуде. Енді несие құнын өзге де өндіріс компаниялары төмендете алады.
Сонымен, субсидия дегеніміз не? Оны кімдер және қалай алады? Нендей құжаттар жинақталады? Біз осындай және өзге де сауалдармен облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы бастығының орынбасары Роза Байсалықоваға жолыққан едік.
- Роза Мұқанбетқызы, алдымен субсидия дегеніміз не? Мұны кейбіреулер аспаннан жауып жатқан ақшадай көреді.
- Жоқ, олай емес, әрине. Бірақ, бұл мемлекет тарапынан кәсіпкерлерге көрсетіліп отырған үлкен қолдау. Мәселен, сіз жылына 14 пайыздық ставкамен несие алдыңыз. Оның жеті пайызын өзіңіз төлейсіз де, қалған жартысын мемлекет тегін өтеп береді. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының бірінші бағыты аясындағы субсидия дегеніміз, міне, осы. Өз ісін дамытуға ұмтылушыларға бұл мүмкіндікті барынша пайдаланып қалған жөн.
- Енді, осы субсидияны қандай несиелер бойынша алуға болады?
- Субсидияны өндіріс орнын жаңартып, модернизациялау мен кеңейтуге бағытталған қолданыстағы және жаңадан басталған инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға берілген банктің жаңа несиелері бойынша алуға болады. Жаңа несиелер қатарына 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап берілген несиелер де жатқызылады.
- Өзіңіз айтқандай, субсидия аспаннан жауып жатқан тегін ақша емес. Демек, оның да берілмейтін реттері бар шығар.
- Оны да таратып көрелік. Яғни, субсидия төмендегі несиелер бойынша берілмейді:
- мемлекеттік даму институттары тікелей кредитор болып отырған, құнына қосымша салық (акциз) қосылатын тауарлар шығаруға берілген несиелер бойынша;
- мемлекеттік даму институты тікелей кредитор болса;
- сіздің кәсіпорныңыз минералдық шикізатты қайта өңдеуден өткізетін металлургиялық өндіріс қатарына жатса және ҚР Үкіметі 2008 жылдың 31 желтоқсанында қабылдаған Қаулысына сәйкес мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізімінде болса, несие бойынша кепілдік ала алмайсыз;
- ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеуге қаржы ұйымдары тарапынан субсидиялау берілген болса;
- тау-кен өнеркәсібі кәсіпорнына жатқызылатын кәсіпкерлерге.
Міне, осы реттерде мемлекеттік субсидия берілмейді.
- Тағы бір сауал субсидияның қандай мерзімге берілетіндігіне байланысты туындайды.
- Жаңа жобалар бойынша субсидиялау мерзімі бір жылдан үш жылға дейінгі аралықты қамтиды. Оның үстіне, әрі қарай 10 жылға ұзарту мүмкіндігі де ескерілген.
- Ал, бұл ретте несие көлемі қанша болуы керек?
- Егер сіз бір жоба аясында 3 млрд. теңгеге дейінгі мөлшерде несие алатын болсаңыз, онда несиенің барлық сомасының пайыздық ставкасы бойынша субсидия ала аласыз. Егер несие көлемі бұдан көп болса, онда дәл осындай жолмен 3 млрд. теңгеге дейінгі несие сомасының ставкасы бойынша субсидия аласыз. Ал, несиенің қалған бөлігі бойынша төленетін сыйақы түгелдей өз мойныңызда.
Кеңірек түсіндіріп көрелік. Мәселен, сіз бір жоба бойынша жылына 14 пайыздық ставкамен 5 млрд. теңге көлемінде несие алдыңыз делік. Егер мемлекет сіздің жобаңыздың ставкасын субсидиялауды мақұлдап берсе, онда:
- несиенің 3 млрд. теңгесі үшін сіз жылына 7 пайыз төлейсіз (қалған 7 пайыз көлемінде мемлекеттік субсидиялауды ескере отырып);
- ал, қалған 2 млрд. теңге үшін жылына 14 пайыз төлейсіз.
Бұл арада несие сомасы кәсіпкермен біріккен тұлғаның, яғни компанияның несиесі бойынша қордаланған қарызды тіркеуге алмай есептелінеді.
- Сонда, мемлекет өзіне пайызды төлеу шығынының қай бөлігін жүктеп отыр? Осы арасын тағы бір айқындап берсеңіз.
- Өткен, яғни 2010 жылы номиналдық ставкасы жылына 14 пайыздан аспайтын несиелер субсидияланады. Оның ішінде 7 пайыздан аспайтын бөлігін кәсіпкердің өзі төлейді, ал қалған жеті пайызын мемлекет өтеп береді. Егер несиенің сыйақысы 14 пайыздан төмен болса, онда арадағы айырманы кәсіпкердің өзі төлейді.
Өткен жылғы 1 қаңтардан бастап берілген жылдық ставкасы 14 пайыздан жоғары қолданыстағы несиелер бойынша да субсидия алуға болады. Бұл үшін сіз банкпен номиналдық сыйақы ставкасын жылына 14 пайызға дейін төмендету жөнінде келісуіңіз керек.
- Енді субсидиялау барысындағы банктің комиссиялық сыйақысы қандай болуы керектігі туралы айтып өтсеңіз.
- Банк несиеге қатысты төменде көрсетілген комиссиялардан өзге ешқандай да алым немесе комиссиялық сыйақы талап ете алмайды:
- жеке кәсіпкерлік субъектісі ұсынысымен несиелеу талаптарын өзгертуге қатысты алымдарды және бизнес иесі тарапынан несие бойынша міндеттемелерді орындамаған жағдайда төленетін комиссияларды ескермегенде.
- Жобаға міндетті түрде өз қаражатымен қатысу шарт па? Солай болғанда оның мөлшері қанша?
- Мемлекеттік субсидиялаудың нақты талабы – қолға алынбақшы жобаға кәсіпкердің де өз үлесін қосуы. Жалпы, қайталап айтқанда, субсидиялау аспаннан жауып жатқан сұраусыз ақша емес. Ол ел экономикасына қажетті, арнаулы кәсіпкерлік бағдарламаларды жүзеге асыруға керекті жобаларды бастаған бизнес иесіне қолдау көрсету үшін жасалып отыр. Яғни, әр бизнес иесі өзінің қаржылық әлеуетін де көрсетуі керек.
