Девальвация дегеніміз – ұлттық валюта бағамын шетелдік валютаға қатысты төмендету.
Яғни, әлемдік тәжірибеде кез-келген мемлекет төлемдік теңгермесінің тапшылығын қысқарту, жаһандық нарықта тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және ішкі өндірісті ынталандыру үшін девальвацияны қолданады.
Ал бүгінгідей ғаламдық экономикалық дағдарыс жағдайында девальвацияның артықшылығы мен кемшілігі неде? Бірінші жағынан, жер-жаһанға түгелдей жайылған қаржы дағдарысының әсерінен несие нарықтары құлдырап, мұнайдың және басқа да шикізаттардың бағасы төмендеді. Бұл жағымсыз құбылыс Қазақстанның ұлттық экономикасынан да айтарлықтай сезілуде. Елімізде қолма-қол валюта ағынының азаюынан қаржы көлемінің өсу қарқыны төмендеді. Сондай-ақ несиеге деген пайыздық мөлшерлеменің жоғарылауы мен халық табысының азаюы тауар сатып алушылардың белсенділігін түсіріп жіберді.
Екінші жағынан, девальвацияны қолданудан әуелі өнеркәсіптік өнімнің, содан соң тұтынушылар нарығындағы бағалардың өсімі баяулайтыны белгілі. Мәселен, салыстырып қарасақ: 2008 жылдың қаңтар-қарашасында инфляция 9,2 пайызды құраса, 2007 жылы қаңтар-қарашада 16,5 пайызды құраған көрінеді. Яғни, бұл процесс экономикалық тұрақтылықты сақтауға септігін тигізеді деген сөз. Алайда, қазіргі жағдайда теңге бағамын төмендетуді бірте-бірте жүзеге асырған абзал. Себебі, девальвация экспорттың өсіміне жол ашып береді. Импорттық тауарлардың бағасы өскенімен, олардың отандық тауарлармен бәсекелестігі төмендейді. Яғни, импортқа белгілі бір дәрежеде шектеу қойылады. Сондықтан, еліміздегі экономикалық ахуалды жақсарту және отандық өндірісті дамыту үшін доллардың бағамын көтеру тиімді болады. Девальвация сондай-ақ отандық өнеркәсіпке өз нарығымыздағы шетелдік компанияларды ығыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ғаламдық дағдарыспен күрес шеңберінде Үкімет экспортқа бағытталған салаларды өркендетуді, аграрлық сектордың белсенділігін арттыруды ойлап отыр. Бұл жерде бізге девальвация қажет! Өйткені теңгенің бағамын төмендету саудалық сальдоны жақсартып, бізге капиталдың ағылуына мүмкіндік береді.
Девальвацияның артықшылығын бірнеше рет осы тәсілді қолданған Ресейдің тәжірибесінен көруге болады. Мәселен, 1998 жылы валюталық резервтерінің қоры азайғанда Ресей Үкіметі рубльді девальвациялады. Осы әрекеттің нәтижесінде импорттық тауарлар айтарлықтай азайып, экспортқа мүмкіндік көбейді. Сөйтіп, рубльден шығынға бөккен тауар экспорттаушы ресейлік кәсіпорындар еңсесін көтерді. Осыдан кейін орыс экономикасы өзінің дамуында секіріс жасады. Қытайлық БАҚ-тар да юаньның бағамын жайлап түсіру туралы хабарлар таратуда. Өйткені қытайлық өндіріс өнімдерінің экспорттағы өсімін көбейтуде, жалпы алғанда экономикалық өсімді сақтауда ұлттық валютаның бағамын төмендету маңызды рөл атқарады. Қаржылық дағдарыс кезеңіндегі Қытай үкіметінің бұл қадамы құптарлық-ақ. Себебі, соңғы жиырма жылда ұлттық валютасының бағамын жасанды жолмен түсіре отырып, қытайлар өте көп мөлшерде арзан тауарлар шығарып, онысымен сыртқы нарықтарды толтырып тастады. Бұл – ең алдымен ІЖӨ-нің жоғары қарқынмен өсуіне жағымды жағынан әсер етті.
