«Сақ» сөзі парсыша «ит» деген мағына береді екен. Яғни, көшпелілерді, мал соңында жүретін ит сияқты, деп кемсіткен. (Бақтияр Әбілдаұлының «Қас-сақ» атты мақаласын қараңыз: «Жалын» журналының 2004жылғы №10-санында, 47-бетте).
Яғни, «сақ» сөзі б.з.б. ҮІ-ІҮ ғасырлардағы парсы патшаларының көшпелілерге қойған кемсіту атауы. Бірақ парсы халқы «көшпелілерді» «тур» деп атапты. Сол заманадағы парсылардың «Заратуштра» дінінің «Авеста» атты кітабына қарасақ, онда Орта Азиялық көшпелілерді «сақ» демеген, «турлар», «жүйрік атты турлар» деп жазған. Яғни, парсы патшалары «сақ» деп кемсіткен көшпелілерді діндарлары «тур» депті.
* Ежелгі мал өсіруші тур тайпасынан «турлар елі» деген мағына беретін «Тұран» сөзі пайда болған.(Алматыда 2007жылы басылған Г.В.Кан. Н.У.Шаяхметовтың «Қазақстан тарихы» оқулығының 25-ші бетінде).
Тур (яки, тұр), Тұран, Түрік деген атаулар сабақтастығына қарасақ «Авеста» кітабында көшпелі елді «тур» деп халықтың төл атауымен жазғанына көз жеткіземіз. Дегенмен, б.з.б. Ү-ІҮ-ғасырларда айбыны асып тұрған парсы патшасының көшпелілерге қойған кемсіту атауы да ізсіз кетпесе керек. Аталған көшпелілердің парсыларға етене жақын оңтүстік бөлігіндегілерге «сақ» атауы, шамада б.з.б.ІІ-ғасырға дейін жапсырма, қосалқы атауға айналған сияқты.
* Геродот(б.з.д.484-425ж) сақтар туралы сөз еткенде, көшпелі скифтерді парсылар сақтар деп атайды, деп жазған. (Бақтияр Әбілдаұлының аталған мақаласында, 47-бетте)
* Қытай тарихшылары дерегінде, шамада б.з.д.ІІ-І-ғасырларда, Орта Азияда түркітілді «ғұн», «қаңлы», «үйсін», «нүкіс» (яки «нүтша», яки «иозы») елдері жайлағанын және «сака» елі олардан жеңіліп, билеуші тайпасының ығысып оңтүстіктегі Памир тауынан әрі босып кеткені, бүгінгі Ауған, Тәжік жеріне ауып барғаны жайлы жазылған. Қытай деректеріне сенсек, бүгінгі тәжік пен ауған халқының үлкен бөлігі - «сакалардан» тараған тұқым. Ең қызығы, ауған мен тәжіктер, өздерінің арғы аталарының Орта Азиядан ауып келген көшпелілер екенін мойындағанымен «сақтың» ұрпағымыз демейді. Қытай қытай тарихшылары дерегі бойынша, қазақ халқы – бұл, «ғұн», «үйсін», «қаңлы» тайпаларының тұқымы екен. Яғни, «сақ» атты тайпа болған күнде оның қазаққа қатысы мүлде болымсыз болмақ.
«Сақ» атауы б.з.д. І-ғасырдан кейінгі тарихи деректерде мүлдем жоқ. Бұл түріктердің өркендеуі кезеңі еді. Яғни, алдымен Ғұн, Үйсін, Қаңлы мемлекеттері дәуірлесе, кейін батысы Каспий мен Қара теңізге дейін, ал шығысы Қытай мен Корей түбегіне дейін созылған Ұлы Түрік қағанатын құруға бет алған кез. Ендеше, оларды «көшпенді сақ(ит)» деп кемсітуге парсылардың дәті бармаса керек.
Парсы тілінде «сақ» пен «қазақ» сөздері мүлдем бөлек ұғымдар екен. Яғни, «сақ» сөзі - «ит», ал «қазақ» сөзі - «батыр», «жауынгер» деген ұғымда.
* «Парсылар, ХХ ғасырдың 20 жылдары ағылшын отаршыларына қарсы көтеріліс жасаған әскерлерін қазақтар деп атағандығы туралы «Иран тарихы» деген кітапта (Алматы 2002ж, «Зерде» баспасы) талай деректер келтірілген. Парсылар казарманы (әскери жатақхананы) әлі күнге дейін «қазақхана» дейді. (Бақтияр Әбілдәұлының жоғарыда аталған мақаласында)
Яғни, парсылардың өз батырларын «қас-сақ» («сақ»-«ит») демейтіні, керісінше «қазақ» -«жауынгер» деп отырғаны түсінікті болар.
Жоғарыдағы деректер, 1-шіден, «сақ» деген халықтың болмағанын; 2-шіден, «қазақ» сөзінің «сақ» сөзіне еш қатысы жоқ жауынгерлік ұғым екенін көрсетеді. Ендеше, оның қандай жауынгерлік ұғым екенін ашып көрейік.
