Абайдың сөз қолданысындағы жазба әдеби тілдің нормасынан ауытқушылықтың кейбір көріністері ауызекі айтылымдағы фономорфологиялық қысқарымдарды сақтап жазуы деуге болады. Мысалы, қазақ тіліндегі сусымалы сонар дыбыстардың ауызша сөйлеу үстінде кейде түсіп те қалатын заңдылығына сай ақын болып, келіп тағы басқа көсемше тұлғаларды боп, кеп түрінде қолданатыны тәрізді, аяғы -л дыбысына бітетін ол, сол түріндегі сілтеу есімдіктерін де «о», «со» деп келте қайыра береді. Жазу нормасы бойынша сөйленісте «жұтылып» кететін ауыз жолды сонар -л дыбысы хатқа түскенде сақталып таңбалануы шарт. Ал, Абай оларды естілуінше хаттағы «Бір қыс сақта, тас болма сен де о(л) ғұрлы...», «Бір жағынан қысқанда о(л) да азынап...» деген тармақтардағы «ол» есімдігі естілуінше емес, түпкі түбірін бұзбай жазылуы тиіс. Сонар -л дыбысының «сусымалы» болып аталуы ауызша айтқанда «жұтылып» кететіндігінен ғана емес, сондай-ақ оның «ойнамалы» болуына да байланысты. Мысалы , ол - сөйлеу машығында бүтін сөз құрамынан сусып түсіп қалмай-ақ, өзіне табиғаты жақын мұрын жолды сонар -н дыбысымен орын ауыстырып жібере алады. Сондықтан жалпыхалықтық тілде айнал етістігі айлан болып та айтыла береді және сол үлгідегі поэтикалық өрнек те жасайды. Осы құбылысты Абай да пайдаланған. Ол айналғыш тұлғасының метатезаға ұшыраған сыңары есебінде айланғыш қолданымын алып, оны ойланғыш паронимімен жұптастыра, ішкі ұйқас құрайды.
«Лап бергіш, көт айланғыш, қайта ойланғыш,
Тиянақ оты сөнген бойларының...»
- дегендегі алғашқы тармақтың соңғы екі бунағы: көт айланғыш, қайта ойланғыш -л/-н дыбыс алмасуы негізінде өзара ұйқасып тұр. Әрине, ұйқасым бірлігінің сақталуы бунақтардың симметриясы, буын санының теңдестігі секілді просодиялық белгілердің қатыстылығына да байланысты екенін жоққа шығаруға болмайды: әйтсе де, айланғыш - ойланғыш сәйкесімі түріндегі толымды ұйқас үшін метатезалы дыбыс алмасудың (н-л) қажет болғандығы сөзсіз.
Әредік болса да Абай туындыларында гаплологиялық қысқарым түрлері де ұшырасып қалады. Мысалы, ақынның:
«Ел тыныш болса азады,
Ерігіп өле жазады...»
- деген ұйқасымында соңғы «жазады» етістігі шын мәнінде жаз - дай-ды тұлғасының ауызекі қолданыстағы гаплологияға ұшыраған түрі. Бұл заңдылық бойынша ұқсас артикуляциялар (тіл дыбыстарының мағыналы түйдектері)сөйлеу үстіңде бірін-бірі ығыстырады. Мысалы , жоғарыдағы «өле жазады» әуел бастағы өле жаз(да) ды тіркесімінің ықшамдалып айтылған түрі. Бұл - дыбысталуы ұқсас да - ды айтыл ымдарының бір жерге сыйыспауынан болған құбылыс. Абай осы айырым қолданысты жазба тіл нормасына енгізбек болған. Абай тілінің сөйлемдік жүйелері қазіргі жазба әдеби тіліміздің нормаларына толық сай келеді. Өлең құрылысындағы кейбір ауызекі дәстүрдің көріністерін атамағанда поэтикалық синтаксисі де осы замандағы өлшем деңгейінде. Тек оның Қара сөздеріндегі кейбір сөйлем құбылыстарынан ғана«шағатайшаға» шалыс кітапшылдықтың табы білініп қалады. Мысалы : «Екінші - бұзақылар... ауқаттыларды азғырғалы әлек болып жүр. Кім азса, мен соған керек боламын» деп (11 сөз) түріндегі, немесе: «Кейбіреулер айтады: Ақыл жибили болмаса да, талап - жибили» (43 сөз), сондай-ақ: «Бағана айттық қой, жан қуаты басында кішкене болады, ескермесе жоғалып та кетеді, ескерсе, күтіп айналдырса, зораяды деп...» (сонда), сияқты грамматикалық құрылымдардың баяндауыш мүшелері сөйлемнің басында келген. Қазіргі стиль предикаттың субъектен (іс иесінен) соң тұруын қажет етеді. .
