Кариес – бұл тістің бұзылуы, ол тістің құрамындағы минералдық заттардың еруінен басталып, тістің қатты ұлпасының зақымдалуы мен тесіктердің пайда болуымен аяқталады. Кариес —өте көп таралған ауру. Балалар арасында ол созылмалы аурулардың тізімінде бірінші болып тұр.
Кариестің белгілері әртүрлі – мүлдем ауырмауы да мүмкін, салқын немесе тәтті жегенде байқалуы да мүмкін. Эмальдің көзге көрінбейтін ақауынан тістің әбден бұзылуына дейін апарып соқтырады. Әбден түсініп алу үшін, кариестің белгілерін егжей-тегжейлі талдап, қалай дамитынын қарастырайық.
Үрдістің тереңдігіне қарай жіктеу
Тәжірибелі дәрігер үшін топографиялық жіктемесі қолайлы:
А) асқынбаған (жай) кариес
• Даққа айналған кариес кезеңі (кариозды дақ).
Бұл кезеңде тістің эмалі бор дақтарының пайда болуына байланысты түсін өзгертеді. Беті тегіс болып қала беруі мүмкін, өйткені эмаль толығымен бұзылып үлгерген жоқ. Осы кезеңде аурудың әрі қарай дамуына тосқауыл қою керек. Жаңа дамып келе жатқан кариесті емдету әрі жеңіл, әрі арзан, әрі ауырмайды. Бірінші кезеңінде тісті емдеу дақты кетіру тәсілінен тұрады. Содан соң эмальға минералдануға қарсы тұратын дәрмектер (мысалы, натрий фторидінің немесе кальций глюконатының ерітінділері) жағылады.
• Беткі кариес.
Келесі кезеңде уақытында емделмеген бор дағы қатпарланады. Бұл жердегі тіс ыстық, салқын тамақ тигенде ауырып, тәтті мен қышқыл дәмдерге төзе алмайды. Тістің түбіндегі кариесті емдеу үшін тіс ауданы тегістеліп, содан соң алдыңғы кезеңдегі емдеуге ұқсас, эмальға минералдануға қарсы тұратын дәрмектер жағылады.
• Орташа кариес.
Үшінші кезеңінде кариес тереңдей бастайды. Дентинді зақымдайды. Тістің зақымдалғаны айқын білініп тұрады. Ауруды сезіну жиілеп, қарқындай және ұзай түседі. Орташа кариесті емдеу үшін тістің зақымдалған бөлігі алынып, дәрі-дәрмектермен өңделіп, пломба орнатылады.
• Түпкі кариес.
Емделмей қалған тістің зақымдалуы пульпалық дентинге жеткенде, түпкі кариес кезеңі басталады. Емдеу амалдары тістің зақымдалған бөлігі алынып, дәрі-дәрмектермен өңделіп, минералдануға қарсы тұратын дәрмектер жағылып, пломба орнатылады. Енді осы кезеңде емделмей қалса, дентин әрі қарай бұзылып, тіс пульпасы (жүйкесі) зақымдалып — пульпитке, оның нәтижесінде периодонтитке апарып соқтырады.
Аталған жіктеме барысында үрдістің жүру тереңдігі ескеріледі, бұл емдеу әдісін таңдау үшін маңызды.
Бірінші кезеңдегі жай кариесті тек стоматолог анықтай алады. Ал екінші кезеңдегі кариес сезіле бастайды, тіс жиі ауырады. Осы кезде ауруды үшінші кезеңіне жеткізбеу үшін пайда болған тесікті тез емдеу қажет.
Үшінші кезеңдегі кариес инфекциясы дентинге тереңдеп өтіп, жүйке тамырлары орналасқан пульпаға дейін барады. Түпкі кариестен пульпит дамып шығады. Ол кездегі ауруды сезіну ауырлайды, самай, көз, құлақ қосылып ауырады. Кариестің салдарынан үштік жүйкелер қабынуы мүмкін.
Жалпы кез-келген кариозды ауыз қуысы – бүкіл ағзаға таралатын инфекцияның қайнар көзі.
