ҚР аумағында ақша нарығының қаржылық құралдарымен мынадай операциялар айналымда қолданылады:
• Қолма-қол ақшаны табыстау;
• Чек беру;
• Вексельдер беру немесе оларды индоссамент бойынша табыстау;
• Төлем карточкаларын пайдалану;
• Борыштық қолхаттардың айналымы.
Қолма-қол ақшамен төлеу заңды төлем құралы болып табылатын банкнот немесе тиын түрінде жүзеге асырылады. Қолма-қол төлемді ақшалай міндеттемесі бар тұлға тікелей немесе делдал арқылы орындай алады. Чектермен есеп айырысу жол, есеп айырысу және басқа да чектердің чек ұстаушыға өз шотынан белгілі бір соманы банктің төлеуін бұйыратын төлеушінің жазбаша өкімінің көмегімен жүзеге асырылады. Ақшалай чек қолма-қол ақшаны банкте ұстаушының төлемдері,мысалы, еңбекақы,шаруашылық қажеттіліктері,іссапар шығыстары және т.б. үшін қолданылады. Есеп айырысу чегі қолма-қол ақшасыз есеп айырысуда қолданылады. Бұл – нақты тұлғаға немесе чекті көрсеткенге онда көрсетілген белгілі бір соманы банкке төлегені туралы ағымдағы шот иесінің шартсыз жазбаша бұйрығын қамтитын құжат. Есеп айырысу чектері өтелген немесе өтелмеген болуы мүмкін:
• Чек берушінің жеке шотқа депозитке салған қаражаты;
• Чек берушінің тиісті шотындағы қаражат, бірақ чекті беру барысында онымен келісілген келісім бойынша банк кепілдік еткен сомадан артық болмауы керек. Бұл жағдайда банк чек берушіге оның шотында қаражат уақытша болмай қалған жағдайда өзінің қаражат есебінен чекті төлеуге кепілдік бере алады.
Атаулы чек (нақты тұлғаның атына жазылған), ұсынбалы чек (ұсынушының атына жазылатын) және ордерлі чек болады. Ордерлі чек белгілі бір тұлғаның пайдасына немесе оның бұйрығы бойынша жазылады, яғни чек беруші оны жаңа иесіне индоссаменттің көмегімен беруі ықтимал. Оның үстіне, чек кроссталған – бет жағына екі параллель сызықтар жүргізілген болуы мүмкін. Кроссталу өз кезегінде жалпы және арнайы болуы ықтимал. Бірінші жағдайда (сызықтардың арасында «банктің» белгісі болмайды) оны төлеуші банкке немесе өзінің клиентіне төлейді. Мұндай чекті ұстаушы тұлға оны сызықтардың арасында атауы көрсетілген банкке ғана ұсынады.
